Το κάπνισμα αποτελεί μεγάλη μάστιγα για τη χώρα μας. Η αντικαπνιστική εκστρατεία που άρχισε επίσημα το 2009 με το σύνθημα "Η Ελλάδα σβήνει το τσιγάρο από 1 Ιουλίου", στο πλαίσιο εφαρμογής του νόμου 3730/2008, απέτυχε παταγωδώς. Πρόσφατα το θέμα ήρθε πάλι στην επικαιρότητα με την ψήφιση νόμου, που μεταξύ άλλων απαγορεύει το κάπνισμα στους ανοιχτούς, δημόσιους χώρους όπου συναθροίζονται παιδιά, καθώς και σε οχήματα όταν επιβαίνουν παιδιά κάτω των 12 ετών.
Δυστυχώς τα στοιχεία είναι λυπηρά. Η Ελλάδα βρίσκεται στην τρίτη θέση στην παγκόσμια κατάταξη των χωρών με τα υψηλότερα ποσοστά καπνιστών, σύμφωνα με το World Population Review για το 2019. Περισσότεροι από τέσσερις στους δέκα ανθρώπους (42,65%) καπνίζουν και οι καπνιστές είναι στην πλειονότητά τους άνδρες (52,60%).
Σύμφωνα με τα αποτελέσματα πρόσφατης πανελλαδικής έρευνας σε δείγμα 1.908 ενηλίκων, το 17,9% του πληθυσμού καπνίζει σε καθημερινή βάση και το 9,6% περιστασιακά (λιγότερα από επτά τσιγάρα την εβδομάδα). Το ποσοστό των καπνιστών συνολικά ήταν πριν από μία δεκαετία στο 40%. Μεταξύ 18-24 ετών συστηματικός καπνιστής δήλωσε μόλις το 7,9% και μεταξύ 25-34 το 9,9%. Ο "σκληρός πυρήνας" των καπνιστών είναι άτομα μεταξύ 45-50 ετών, όπου 26,1% αυτών καπνίζουν συστηματικά.
Τι συμβαίνει όταν καπνίζουμε;
Το τσιγάρο βλάπτει την υγεία, το γράφει και το πακέτο. Συνδέεται με καρδιοπάθειες, καρκίνο του πνεύμονα, πρόωρη γέννηση του μωρού, διαβήτη. Τότε γιατί συνεχίζουμε να καπνίζουμε; Η αλήθεια είναι ότι το κάπνισμα δεν είναι απλή υπόθεση. Εννέα στους δέκα καπνιστές υποστηρίζουν ότι μπορούν να το κόψουν ό,τι ώρα θέλουν. Ένας στους δέκα το καταφέρνει. Και αυτό γιατί το τσιγάρο είναι συναισθηματική εξάρτηση. Το τσιγάρο της χαράς, της λύπης, της στεναχώριας, της συνήθειας. Της πρώτης κίνησης το πρωί και της τελευταίας το βράδυ. Η έλλειψή του έχει να κάνει με τη θέση του τσιγάρου στην καθημερινότητα ενός ατόμου. Και όπως όλες οι αλλαγές, δεν είναι εύκολη. Μόνο που όταν το κόβεις αναρωτιέσαι, πώς μπορούσες να καπνίζεις τόσα χρόνια.
Τα πρώτα δευτερόλεπτα της εισπνοής του καπνού, αυτός περνά από το στόμα στον φάρυγγα και από εκεί στους πνεύμονες, εκλύοντας αμμωνία, φορμαλδεΰδη και άλλες τοξικές ουσίες, οι οποίες αυτομάτως προκαλούν ένα μικρό σοκ στον οργανισμό (μεγάλο για όσους καπνίζουν για πρώτη φορά). Το ανοσοποιητικό σύστημα "αντιλαμβάνεται" εισβολή και όσο διαρκεί το τσιγάρο βρίσκεται σε κατάσταση επιφυλακής.
Ο καπνός επιβραδύνει τη δραστηριότητα των κροσσών, που βοηθούν το αναπνευστικό σύστημα να απομακρύνει βλέννες και σωματίδια που εισχωρούν σε αυτό. Με την ίδια ταχύτητα και με τη βοήθεια των τριχοειδών των πνευμόνων, η νικοτίνη περνά στο αίμα, διεγείροντας τα επινεφρίδια, προκαλώντας εκρήξεις αδρεναλίνης, ανεβάζοντας την αρτηριακή πίεση και τους καρδιακούς παλμούς. Αυτός είναι και ο λόγος που ο καπνιστής διατρέχει μόνιμα τον κίνδυνο ενός εμφράγματος ή ενός εγκεφαλικού: η καρδιά δεν σταματά ποτέ τη γρήγορη λειτουργία της, όσο το ΄άτομο καπνίζει.
Μετά από αρκετές ρουφηξιές, στο αίμα έχει ήδη συσσωρευθεί αρκετό μονοξείδιο του άνθρακα, ανακόπτοντας την ικανότητα του οργανισμού να στείλει οξυγόνο στα όργανα του σώματος. Ο καπνιστής δεν απέχει πολύ από την εικόνα κάποιου που μπορεί να εισπνέει ακριβώς το ίδιο αέριο που εκλύει η εξάτμιση ενός αυτοκινήτου. Στα μισά του τσιγάρου, η νικοτίνη έχει ήδη φτάσει στον εγκέφαλο, επιδρώντας στα νευρικά κύτταρα, κυρίως σε αυτά που απελευθερώνουν ντοπαμίνη. Εδώ είναι η στιγμή που ο καπνιστής νιώθει ευφορία, ακριβώς επειδή εκκρίνεται στο σώμα του η ορμόνη που είναι γνωστή και ως ορμόνη της χαράς.
Σβήνοντας το τσιγάρο και μετά από περίπου 5-10 λεπτά, η ντοπαμίνη επανέρχεται στα φυσιολογικά της επίπεδα, μόνο που ο εγκέφαλος ζητά μια επανάληψη ευχαρίστησης. Ο εθισμός στο τσιγάρο κρύβεται ακριβώς εδώ. Όσο συχνότερα ο καπνιστής ενδίδει στην επιθυμία του για λίγη ντοπαμίνη ακόμη, τόσο συχνότερα ανάβει τσιγάρο. Εδώ κρύβεται και ο βαθμός δυσκολίας για όσους προσπαθούν να διακόψουν το κάπνισμα και έχουν να αντιμετωπίσουν αυτή την επιθυμία του εγκεφάλου, που αντιλαμβάνεται τη στέρηση και θέτει εμπόδια στις προσπάθειες διακοπής του καπνίσματος. Οκτώ ώρες μετά το τελευταίο τσιγάρο, ο ανθρώπινος οργανισμός ακόμη "καθαρίζει" τα τοξικά κατάλοιπα του.
Η απεξάρτηση από τη νικοτίνη είναι σταδιακή διεργασία. Οι πρώτες μέρες είναι και πιο δύσκολες, με ζαλάδες, άγχος, εκνευρισμό. Όσο πέφτουν, όμως, τα ποσοστά που αποθηκεύει ο οργανισμός, αντέχει κανείς περισσότερο.
Νοέμβριος - Διεθνής μήνας για τον καρκίνο του πνεύμονα
Ο Νοέμβριος αποτελεί τo διεθνή μήνα για τον καρκίνο του πνεύμονα και μαζί μια ακόμη αφορμή να μιλήσουμε για το κάπνισμα, το οποίο συνδέεται με το 87% των περιστατικών καρκίνου του πνεύμονα και 30% υπόλοιπων τύπων.
Μόνο στις ΗΠΑ, ενοχοποιείται για έναν στους πέντε θανάτους, ενώ 8,6 εκατομμύρια Αμερικανών έχουν μία πάθηση που σχετίζεται άμεσα ή έμμεσα με το τσιγάρο. Μία γυναίκα που καπνίζει έχει περισσότερες πιθανότητες εμφάνισης καρκίνου του μαστού. Επίσης, χάνει 14,5 χρόνια από τη ζωή της και ένας άντρας 13,2 χρόνια. Όταν καπνίζουμε, η νικοτίνη απορροφάται από τους πνεύμονες και καταλήγει στο αίμα. Από εκεί φτάνει πιο γρήγορα στον εγκέφαλο και από ένα ενέσιμο φάρμακο. Με αυτό τον τρόπο, επηρεάζει όλη τη λειτουργία του οργανισμού: από τον τρόπο που μεταβολίζει κανείς το φαγητό μέχρι το αμνιακό υγρό του μωρού. Ακόμα και αν κόψει κανείς το κάπνισμα, παραμένει στο αίμα τρεις-τέσσερις μέρες ή και περισσότερο, ανάλογα με τον οργανισμό.
Ας μην ξεχνάμε, ωστόσο, ότι και το παθητικό κάπνισμα προδιαθέτει για καρκίνο του πνεύμονα. Έχει παρατηρηθεί ότι ένας μη καπνιστής που συμβιώνει με καπνιστή έχει 30% περισσότερες πιθανότητες να αναπτύξει καρκίνο του πνεύμονα σε σχέση με τον γενικό πληθυσμό. Ανάλογα επιβαρυντικά αποτελέσματα έχουν διαπιστωθεί και για τους μη καπνιστές που εργάζονται σε περιβάλλον καπνιστών.
