Ένα από τα πιο σημαντικά κριτήρια αυτονομίας ενός παιδιού είναι η καθαριότητα και η αυτοεξυπηρέτηση στην τουαλέτα. Όπως όλες οι διαδικασίες αυτονόμησης, έτσι και το κόψιμο της πάνας, είναι μια διαδικασία που συνεπάγεται ότι το παιδί θα πρέπει να είναι έτοιμο να ξεκινήσει τη διαδικασία αυτή καθώς και ότι δε γνωρίζουμε πόσο θα κρατήσει. Το κάθε παιδί έχει το δικό του χρόνο που είναι μαθησιακά έτοιμο να ξεκινήσει την κατάκτηση μιας νέας γνώσης ή δεξιότητας, αλλά και τους δικούς του ρυθμούς μάθησης ώσπου να την κατακτήσει τελικά.
Πώς θα γνωρίζω ότι ένα παιδί είναι έτοιμο να ξεκινήσει την εκπαίδευση στην τουαλέτα;
Υπάρχουν τρεις τομείς στους οποίους το παιδί πρέπει να έχει τις αντίστοιχες ενδείξεις ωριμότητας, πριν ξεκινήσει η εκπαίδευση στην τουαλέτα. Αρχικά, στον οργανικό τομέα, το παιδί θα αρχίσει να κρατάει στεγνή την πάνα του για μεγάλο χρονικό διάστημα (π.χ. 2 ώρες), το οποίο μας δείχνει ότι σταδιακά αποκτά έλεγχο των σφιγκτήρων. Πρέπει επίσης να έχει κάποιες κινητικές δεξιότητες που θα το βοηθήσουν στη διαδικασία αυτή. Το να περπατάει, το να σηκώνεται εύκολα και το να ανεβαίνει και να κατεβαίνει σκάλες, θεωρούνται αναγνωριστικά σημεία για την κινητική ωριμότητα του παιδιού. Καλό είναι επίσης να μπορεί να ανεβάσει και να κατεβάσει μόνο του το παντελόνι και το εσώρουχό του.
Στο γνωστικό τομέα, το παιδί θα πρέπει να έχει αντιληφθεί τη χρήση της λεκάνης και να γνωρίζει ότι οι άνθρωποι κάνουν τσίσα και κακά στην τουαλέτα, καθώς και ότι αυτό είναι κάτι που αναμένεται και από το ίδιο. Καλό είναι να μπορεί να κατανοεί, να συγκρατεί και να εκτελεί οδηγίες, καθώς η διαδικασία της τουαλέτας αρχικά γίνεται με καθοδήγηση και στην πορεία εγκαθιδρύεται ως μια ρουτίνα οδηγιών.
Στον συναισθηματικό τομέα, καταλαβαίνουμε ότι ένα παιδί ίσως να είναι έτοιμο όταν το ενδιαφέρει να κάνει ότι κάνουν οι μεγάλοι, όταν αισθάνεται όλο και πιο άβολα με τη λερωμένη πάνα, όταν ενημερώνει ότι έχει λερωθεί και ζητάει να αλλάξει, όταν ζητάει να φορέσει εσώρουχο κι όταν μιμείται τη χρήση της τουαλέτας (π.χ. κάθεται στη λεκάνη με τα ρούχα) ή ακόμη ζητάει να τη χρησιμοποιήσει. Σταδιακά, τα παιδιά αρχίζουν να το λένε την ώρα που κάνουν τα κακά τους κι αργότερα λίγο πριν τα κάνουν. Κάποια παιδάκια μπορεί στον παιδικό σταθμό να παρακολουθούν ή και να μιμούνται τα άλλα παιδιά που πηγαίνουν στην τουαλέτα, χωρίς όμως να κάθονται στη λεκάνη ή χωρίς να έχουν επιτυχία, αν κάτσουν.
Έχει σημασία το ότι το παιδί παρατηρεί και είναι θετικό στο να ακολουθήσει τη διαδικασία, ακόμη κι αν δεν έχει αποτέλεσμα σε αυτό το στάδιο.
Πότε ΔΕΝ βγάζουμε την πάνα;
Το κόψιμο της πάνας και η αυτονόμηση στην τουαλέτα είναι ένα στάδιο μετάβασης. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι σηματοδοτεί το πέρασμα από μωρό σε παιδί. Για το λόγο αυτό θα πρέπει να γίνει σε στιγμή που και το παιδί νιώθει ασφαλές και σίγουρο για τον εαυτό του, αλλά και οι γονείς και το υπόλοιπο περιβάλλον έχουν μια σχετική σταθερότητα και προσφέρουν την απαραίτητη συναισθηματική ασφάλεια. Επομένως, θα πρέπει να αποφεύγεται το κόψιμο της πάνας εάν η οικογένεια βιώνει κάποια άλλη μεταβατική περίοδο, όπως η έναρξη ή η επιστροφή στην παιδικό σταθμό, η αναμονή ή η γέννηση ενός μικρού αδερφού, η μετακόμιση, το διαζύγιο, η απώλεια αγαπημένου προσώπου ή κατοικίδιου. Επίσης, είναι εξαιρετικά σημαντικό να εκτιμήσουμε την αντίδραση του παιδιού στην έναρξη της διαδικασίας. Εάν είναι αρνητικό ή φοβηθεί, παύουμε τη διαδικασία και την ξεκινάμε μετά από κάποιο συγκεκριμένο διάστημα (1 - 3 μήνες).
Γράφει η Ιωάννα Μαρκόζαννες
Ψυχολόγος
Πηγές:
1. Doll, J., Riley, B. R. W. (2014). Establishing toileting routines for children., AOTA
2. Schum, T. R., Kolb, T. M., McAuliffe, T. L., Simms, M. D., Underhill, R. L., Lewis, M. (2002). Sequential Acquisition of Toilet – Training Skills: A Descriptive Study of Gender and Age Differences in Normal Children. American Academy Pediatrics (109)
