Ένα διαζύγιο συνεπάγεται αλλαγές στην οικογενειακή ζωή και σηματοδοτεί μια μεγάλη απώλεια για το παιδί, συνήθως με την αποχώριση του πατέρα και ανακατατάξεις των ρόλων, των στάσεων και των συναισθημάτων, που δεν είναι εύκολες για κανένα.
Το διαζύγιο μπορεί να είναι μία άσχημη εμπειρία για το παιδί και να του προκαλέσει ψυχολογικά προβλήματα ή να βγει πιο δυνατό, να γίνει πιο ώριμο και υπεύθυνο. Αυτό εξαρτάται τόσο από την προσωπικότητα του παιδιού, όσο και από τον χειρισμό των γονέων.
Η διάλυση της οικογένειας σημαίνει ότι το παιδί ζει για αρκετό καιρό σε ένα διαταραγμένο οικογενειακό περιβάλλον και έρχεται συχνά αντιμέτωπο με τις έντονες διαμάχες των γονιών του. Συχνά υπάρχει αλλαγή κατοικίας, ίσως και σχολείου, οικονομικά προβλήματα που προηγουμένως δεν υπήρχαν μπορεί να δυσκολέψουν ακόμη περισσότερο αυτή τη μετάβαση. Γενικότερα το παιδί πρέπει να βρει νέες ισορροπίες και μια νέα κοινωνική ταυτότητα. Επιστρατεύει τότε όλες τις δυνάμεις του και ορισμένες από τις αντιδράσεις του (π.χ. επιθετικότητα), αν και φαίνονται ανησυχητικές είναι στην πραγματικότητα αμυντικές διεργασίες, με σκοπό τη, προσαρμογή στη νέα κατάσταση.
Ορισμένα παιδιά κατασκευάζουν ένα προστατευτικό κέλυφος και δείχνουν σχετικά αδιάφορα στην οικογενειακή κατάσταση. Αναπτύσσουν τις ικανότητες τους και επενδύουν σε εξωοικογενεικές δραστηριότητες (σχολείο, σπορ). Φαίνονται να διαθέτουν εξαιρετική ωριμότητα και κάνουν εύλογη κριτική στη στάση και τη συμπεριφορά των γονιών τους. Άλλα παιδιά, λιγότερο δραστήρια και περισσότερο εσωστρεφή, έχουν την τάση να αποτραβιούνται από την πραγματικότητα. Βυθίζονται στην ονειροπόληση και στην φαντασίωση της επανένωσης των γονιών τους. Δεν παρουσιάζουν προβλήματα συμπεριφοράς και επειδή δεν ενοχλούν, εγκαταλείπονται συναισθηματικά από τους γονείς ή άλλους ενήλικες, που είναι απασχολημένοι με τα δικά τους προβλήματα. Οι γονείς, όταν βρίσκονται σε άσχημη ψυχολογική κατάσταση, είναι ελάχιστα διαθέσιμοι για να ακούσουν και να καλύψουν τις ανάγκες του παιδιού.
Από τι καθορίζεται η αντίδραση ενός παιδιού
Η αντίδραση των παιδιών ποικίλλει ανάλογα με την ηλικία, το χαρακτήρα, το φύλο και την εξελικτική φάση στην οποία βρίσκονται.
Στην προσχολική ηλικία (2,5-5 ετών), συνήθως υπάρχει ανασφάλεια, άγχος αποχωρισμού, φόβος ότι θα πάθουν κακό, φόβος θανάτου των γονέων, ανάγκη συντροφιάς και φροντίδας από άλλους. Τα μικρά παιδιά μπορεί, επίσης, να υιοθετήσουν προηγούμενες συμπεριφορές ή διαταραχές ύπνου, διατροφής, κλπ. ή αύξηση επιθετικότητας.
Στη σχολική ηλικία, η επίδραση της φαίνεται στη σχολική επίδοση. Οι καλοί μαθητές ενδέχεται να σταματήσουν να δείχνουν ενδιαφέρον για τα μαθήματα ή να δυσκολεύονται να συγκεντρωθούν και να διαβάσουν. Η συμπεριφορά τους παρουσιάζει έντονες διακυμάνσεις, μπορεί να είναι υπερβολικά υπάκουα ή έντονα προκλητικά. Εκδηλώνουν κρίσεις θυμού, λένε ψέματα ή καταστρέφουν αντικείμενα. Παρατηρείται έντονο άγχος με προβλήματα αποχωρισμού από οικεία πρόσωπα και αστάθεια του συναισθήματος. Τα προβλήματα εκδηλώνονται εντονότερα όταν το διαζύγιο συνοδεύεται από βία ή όταν υπάρχει αδιαφορία για το παιδί εκ μέρους του πατέρα.
Στην εφηβεία, η συχνότερη συνειδητή αντίδραση είναι η αποστασιοποίηση. Συνήθως διαπιστώνεται απαξίωση των οικογενειακών αξιών και υποτίμηση των γονέων. Μερικοί έφηβοι μπορεί να εμφανίσουν καταθλιπτικές αντιδράσεις και χαμηλή αυτοεκτίμηση, κυρίως τα κορίτσια. Πολλά παιδιά παίρνουν την ευθύνη να συμφιλιώσουν τους γονείς τους και μερικές φορές υποφέρουν και θυσιάζονται για αυτή την αιτία.
- Ανασφάλεια, εγκατάλειψη, δεν ξέρουν τι να περιμένουν, φοβούνται ότι θα χάσουν για πάντα τον γονέα που φεύγει, συνήθως τον πατέρα δηλαδή.
- Υπεύθυνα για το διαζύγιο, ότι είναι εκείνα η πηγή των προβλημάτων των γονιών τους και διακατέχονται από ενοχές.
- Υπεύθυνα για τους γονείς τους, αναλαμβάνουν την υποστήριξη του γονέα που έμεινε μόνος και φροντίζουν τα αδέλφια ή το σπίτι, σε βάρος της δικής τους διεργασίας αποχωρισμού και με ευθύνες πέραν της ηλικίας και των δυνατοτήτων τους.
- Αίσθημα απώλειας για την οικογένεια που διαλύεται, πένθος για το παρελθόν που έζησαν, που τώρα τους μοιάζει ψεύτικο, για το μέλλον, που έπαιρναν σαν δεδομένο, για τα σχέδια που έφτιαχναν στο μυαλό τους, τα όνειρα που δε θα πραγματοποιηθούν.
- Συναισθήματα λύπης και θυμού, για όλα αυτά που συμβαίνουν, για το ότι οι γονείς τους δεν κατάφεραν να τους προστατεύσουν, ότι δεν κατάφεραν να κρατήσουν την οικογένεια μαζί, παρόλα τα προβλήματα που είχαν.
- Αγωνία αν θα μπορέσουν να προφυλάξουν την αγάπη που νιώθουν και για τους δυο τους γονείς, αν θα τους επιτραπεί δηλαδή, να συνεχίσουν να αγαπούν και τους δύο, όπως έκαναν μέχρι τώρα.
Ωστόσο, αξίζει να σημειωθεί ότι σύμφωνα με τους ειδικούς, τα παιδιά αντιμετωπίζουν λιγότερα προβλήματα όταν οι γονείς έχουν χωρίσει αλλά διατηρούν μία ήρεμη σχέση, παρά σε μία οικογένεια με έντονες συγκρούσεις. Τα παιδιά που ζουν έντονες συγκρούσεις ανάμεσα στους γονείς, νιώθουν μεγάλη ανακούφιση με το χωρισμό. Επομένως, η εμπειρία ενός διαζυγίου δεν είναι ίδια για όλα τα παιδιά. Αυτό που μετρά για το ίδιο το παιδί είναι η κατάσταση σε σύγκριση με την προηγουμένη φάση πριν το χωρισμό. Κάποια παιδιά, μπορεί να βγουν πιο δυνατά από την εμπειρία ενός διαζυγίου, να γίνουν πιο ώριμα, ευαίσθητα, υπεύθυνα.